Overzicht agronomische en ecologische aspecten van genetisch gemanipuleerd voedsel.

Inleiding

De industriële landbouw is aan het vastlopen.  Op de uitgeput rakende grond is steeds meer kunstmest nodig, en met minder resultaat, en tegen plagen zijn meer en zwaardere vergiften nodig.

Het toch al in slechts geringe mate door de overheid gestimuleerde onderzoek naar duurzame landbouwmethoden, zoals biologische technieken, wordt de laatste jaren nog verder afgeknepen: men wedt nog op slechts één paard: genetische manipulatie van voedselgewassen.

De verwachtingen hiervan zijn namelijk erg hoog gespannen, mede als resultaat van de miljoenen-kostende propaganda-campagnes van de industrie richting beleidsmakers.  Als deze beloften echter niet waargemaakt kunnen worden, en daar ziet het naar uit, is dat rampzalig voor de toekomst van de landbouw.  Daarnaast heeft deze technologie heeft echter nog een keerzijde: de risico's zijn groter dan door sommigen verwacht.

De beloofde voordelen zijn duidelijk: hogere opbrengsten, minder gif.  Grondiger analyse geeft echter een heel ander beeld.  Hier volgt een overzicht van de problemen. <Top>

Landbouwkundig:

genetische manipulatie (GM) kan veel minder oplossen dan men pretendeert, en genereert nieuwe problemen: <Top>

toepassingen

• Aardappels resistent maken tegen schimmel?  De schimmel kan zich binnen één teelt-seizoen aanpassen hieraan.  Met monogenetische resistentie bereikt men niets duurzaams.
• Mais oneetbaar maken voor insecten met Bt-gif ? (dat is gif geproduceerd door de plant na het inbouwen van een gen uit de Bacillus thurigiensis bacterie):   Er zijn prognoses dat de insecten binnen 4 jaar resistent zullen worden; met kunstgrepen (het afwisselen van Bt- en gewone gewassen) is dit te rekken tot 20-30 jaar, maar resistent worden ze vroeg of laat.  Daarentegen is Bt indien het als spuitmiddel wordt toegepast een relatief milieu-vriendelijke bestrijdingsmethode, die zelfs in de biologische landbouw mag worden toegepast.  Deze zal dus onwerkzaam worden, en zwaarder vergif zal vanaf dan nodig zijn.
• Door toepassing van herbicide-resistente  genetisch gemanipuleerde (GG) gewassen, die men naar believen kan bespuiten met onkruidverdelgers (alles-doders), wordt het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen, en de afhankelijkheid daarvan, bevorderd.
• GG-gewassen die antibiotica-resistentie-genen bevatten worden ongekookt (met intact DNA) aan het vee gevoederd.  Dit maakt de kans op overdracht aan ziekteverwekkende bacteriën groter, welke vervolgens moeilijk te bestrijden zullen zijn.  Dit is heel nadelig: ook voordat dit probleem zijn intrede deed verloor de medische wetenschap al terrein t.o.v. de bacteriën die steeds resistenter worden.

<Top>

agrariërs

• Boeren, de deskundigen bij uitstek, worden door de grote laboratoria buiten spel gezet in het zoeken naar oplossingen voor de problemen in de landbouw.  Van ondernemer en ervaringswetenschapper worden zij gereduceerd tot uitvoerder, bij wijze van spreken Aemployee@ van de agro-industrie.  Al hun verspreid aanwezige expertise kan niet meer benut en gebundeld worden.
• In Westerse- en in Ontwikkelingslanden mislukken oogsten van GG-gewassen door varierende lokale omstandigheden, waar de voormalige traditionele landrassen wél op ingesteld waren.  De inheemse (Noord, Zuid) boeren zijn meestal hun eigen rassen al kwijt wanneer zij spijt krijgen van de overstap.

<Top>

Ecologisch:

 Over de effecten op het ecologisch systeem als geheel kan de wetenschap weinig zeggen.  Dat zal wel  altijd de capaciteit van onze modellen te boven gaan.  Over deeleffecten kan soms wel een uitspraak gedaan worden.  En hier is wetenschappelijke consensus ver te zoeken, waarbij moet worden opgemerkt dat slechts weinig onderzoekers onafhankelijk van financieel belanghebbenden kunnen opereren. <Top>

algemeen

• Genetische erosie: door de centraal in laboratoria ontwikkelde gewassen verdwijnen de landrassen.  Hun diversiteit is een vitale stabiliserende factor in het (agrarisch) eco-systeem.  Monoculturen zetten de deur open voor plagen en grootschalige misoogsten.
  Dit gevaar is natuurlijk ook al aanwezig in de grootschalige industriele landbouw, maar bij uitstek gentechnologie maakt op kleine schaal experimenteren onaantrekkelijk, en stimuleert dit proces. <Top>

De transgene eigenschappen kunnen gemakkelijk ontsnappen naar andere organismen.

• Allereerst via uitkruising: hierdoor kunnen niet-gemanipuleerde gewassen van dezelfde soort besmet raken (het einde van GGO-vrije ketens en de GGO-vrije biologische landbouw), en bovendien ook verwante onkruiden (het onstaan van "super-onkruiden").
• Ten tweede via horizontale mobiliteit (directe gen-overdracht naar, en via, bacteriën).  Deze mobiliteit is veel groter dan eerder werd verwacht, en treedt ook op in andere vormen dan verwacht.  Een voorbeeld: indien antibiotica-resistentie bij ziekteverwekkers terecht komt, kan dit problemen geven: zelfs niet alleen voor het betreffende antibioticum, maar soms ook voor andere antibiotica (zgn. kruisresistentie, een niet volledig begrepen fenomeen).
• Dit probleem treft ook net zo goed GGO-vrij-consumerende mensen en dieren !

<Top>

kennis

• De effecten van de nieuwe gen-constructen in de bodem zijn vrijwel onbekend en nauwelijks onderzocht en gemeten.
• Effecten op organismen waarvoor de GM-bestrijdingsmethoden niet bedoeld zijn, worden onvoldoende onderzocht:

<Top>

plaagwerende GM-gewassen

• Ingebouwde insecticiden e.d. kunnen ook een nadelig effect hebben op nuttige organismen. Bij de eerder genoemde Bt-toepassingen geldt: de plant maakt continue Bt aan, ook als het niet nodig is.  Verderop in de voedselketen accumuleert het Bt gif, waardoor de predatoren van schadelijke insecten het meeste gif binnen krijgen.  Dit is contraproductief, en op deze manier kunnen allerlei ecologische evenwichten ontregeld raken en ook oogsten van derden worden beïnvloed.

<Top>

Gif-resistente GM-gewassen

• RoundUp-Ready soja (die herbicideresistent is, tegen onkruidverdelger glyfosaat): dit zet de deur open om het hele seizoen te spuiten, ook wanneer het gewas al opgekomen is.  Alle planten worden gedood behalve de soja.  Dit leidt tot ecologische "woestijnen", hetgeen veel zeldzame en kwetsbare dier- en plantensoorten zal decimeren of doen uitsterven.  Het door GM-toepassingen veranderend bestrijdingsmiddelengebruik wordt in de toelatingsprocedure meestal genegeerd.  Een voorbeeld is de Monarch-vlinder, waarvan gevreesd wordt dat deze te weinig voedsel zal kunnen vinden.
• Het glyfosaat spoelt uit naar het grondwater en verdampt naar de lucht.  In bepaalde grondsoorten is de afbraaktijd heel lang.  Glyfosaat beïnvloedt de vruchtbaarheid en is mogelijk kankerverwekkend.

<Top>

Resumerend:

• de huidige reeds toegelaten gewassen zijn waarschijnlijk niet veilig.  Er zijn grote bedreigingen voor andere moderne landbouwmethodes, biodiversiteit, consument en samenleving.
• met etikettering en GGO-vrije ketens kan men slechts een klein deel van de problemen aanpakken, veel effecten zijn grensoverschrijdend en raken ook niet-direct-betrokkenen en het milieu.

Het is mijn mening dat de toelatingsprocedures simplistisch en volstrekt onvoldoende zijn, en dat het gros van het veiligheids-onderzoek geschiedt met een te beperkte onderzoeksopdracht.  Voorstanders van GM ontkennen de onveiligheid, maar geven tegelijkertijd toe dat er nog wel meer onderzoek noodzakelijk is, hetgeen tegenstrijdig is. En het bestaan van case-studies waarin een bepaald probleem niet is geconstateerd, bewijst niet dat het probleem er niet is, zeker niet als er ook onderzoek is dat het tegendeel constateert !

Een moratorium, totdat veiligheid wél gegarandeerd kan worden, is dringend nodig.  Het internationaal erkende voorzorgprincipe bestaat niet voor niets.  De risico's van GM zijn op deze manier vooralsnog te groot, terwijl de maatschappelijke winst hoogst twijfelachtig is. <Top>

door drs. (exp. fysica) T.R.M. Kuiper, verbonden aan het Jongeren Milieu Aktief  en aan het Nederlands Platform Gentechnologie.

Datum: 9-4-2000, gecorrigeerd 15 aug 2000