Golden rice is een nieuwe rijstsoort. Zij krijgt haar gele kleur doordat er bèta caroteen in het endosperm zit. Hiervoor zijn er genen ingebouwd uit de narcis en een bacterie (5). Bèta caroteen wordt in het lichaam omgezet in vitamine A.
Vitamin A tekort veroorzaakt gehele of gedeeltelijke blindheid (Xerophthalmia) en verergert ziekten als diarree en mazelen bij kinderen. Vitamie A tekort (VAD) woerdt geassocieerd met ondervoeding en komt vooral voor bij de allerarmsten in Azie, Afrika en Latijns Amerika. De FAO en de WHO schatten dat zo’n 250 millioen mensen, vooral zwangere vrouwen en kinderen, bedreigd worden door VAD.(10)
De suggestie die gemaakt wordt is dat Golden Rice de oplossing is voor dit probleem: "Het doel van golden rice is om vitamine A te brengen op plaatsen waar mensen lijden." Het ontwikkelen van de rijst, zo vertelde dhr Verfaillie van Monsanto op 4 augustus 2000 aan de New York Times, “laat duidelijk zien dat biotechnologie niet alleen Westerse landen kan helpen, maar ook ontwikkelingslanden.” (2).
Het wetenschappelijke tijdschrift Science schreef hierover: “Men kan alleen maar hopen dat door deze toepassing van genetische manipulatie bij planten om het menselijk lijden te verlichten, zonder te letten op de korte-termijn winst, deze techniek haar politieke acceptatie zal herwinnen.” (Mary Lou Guerinot, uit 1 en 10).
In werkelijkheid bestaan er al rijstsoorten met extra vitamine A, en er zijn uitgewerkte plannen om het eenzijdige menu van arme mensen te verbeteren. Maar deze rijst wordt door de gentech bedrijven met beide handen aangegrepen om de publieke opinie aan haar zijde te krijgen.
Voor ons is gentechnologie nog steeds controversieel. Niet omdat we graag willen dat mensen blind worden. Maar we willen wel graag dat het debat eerlijk gevoerd wordt. Het debat of we al wel toe zijn aan gentechnologie.
In dit informatievel verzamelen we argumenten die aantonen dat er andere, goedkopere oplossingen zijn zonder de nadelen die kleven aan deze Gouden Rijst.
Er zijn miljoenen mensen met een te eenzijdig dieet, met te weinig van bepaalde vitaminen.
De oplossing daarvoor is niet om 1 vitamine aan het dieet toe te voegen, zoals Golden Rice doet, maar om het hele dieet aan te passen. Chee Yoke Ling uit Maleisië, van het Third World Network vraagt zich af: ”Gaan ze ons wonderrijst geven waarin alle voedingselementen zijn ingebouwd?”(1).
Plannen om VAD te verminderen op wereldschaal werden ontwikkeld na the World Summit for Children (1990) en de World Food Summit (1996).
Een
van de uitgebreidste activiteiten was het internationale 10-jaren project dat
de VN en de FAO in 1985 startten. Er werden 3 strategieën gebruikt om VAD tegen
te gaan:
In de meeste landen worden de eerste twee strategieën gevolgd. Ze zijn eenvoudig toe te passen en geven snel resultaat. De derde strategie is moeilijker, en lang genegeerd, maar wordt steeds belangrijker. (10)
Met name die voorlichting is belangrijk. In Azië vinden mensen dat rijst wit moet zijn. Dat komt door agressieve reclamecampagnes tijdens de Groene Revolutie (5). Chee Yoke Ling uit Maleisië, van het Third World Network: “Toen werd de witte rijst (waar het bruine kafje van afgeslepen is) geïntroduceerd als beter. Daarvoor werd geen geslepen rijst gegeten, dat hoorde niet bij de rijstcultuur. Nu vertellen ze ons dat we te weinig vitamine A hebben.” Rijst wordt geslepen omdat het dan langer is op te slaan voor export.(1)
Volgens Dr. Mae-Wan Ho van het Institute of Science and Society zou het al veel helpen om ongepolijste rijst (zilvervliesrijst) goedkoop of gratis beschikbaar te stellen aan ondervoede mensen (1).
Een van de redenen van de kwalitatieve ondervoeding is dat de boeren in de eerste Groene Revolutie overgestapt zijn op het grootschalig telen van maar een paar gewassen, de z.g. cash-crops. Daarvoor bestond er een veelzijdiger pakket aan gewassen. Een oplossing voor meerdere gebreken aan de huidige eenzijdige voeding zou dus zijn om voor lokaal gebruik de vitamine-rijke gewassen van vroeger te herintroduceren en daarmee een gevarieerder dieet. Deze oplossing is duurzamer dan het ‘goudkleuren van het bakje rijst’ (3).
In Bangladesh werden mensen gestimuleerd zelf vitamine-rijke groente en fruit te verbouwen, desnoods alleen tegen de muur van het huis. Vrouwen die de gezondheid van hun kinderen vooruit zagen gaan, gingen het systeem verder propageren, zodat er een sneeuwbaleffect ontstond. Er doen inmiddels 600.000 huishoudens oftewel 3 miljoen mensen aan mee.(10)
In Thailand werd een vitaminerijke plant gepromoot via radio, posters, strips, T-shirts, video en bijvoorbeeld een cassettes van zangers en een invloedrijke Boeddhistische monnik. (10)
In Mali, Burkina Faso, Niger en andere Afrikaanse landen is de oogstperiode kort. De nadruk werd daar gelegd op het efficiënt drogen van fruit en groente met vitamine A. (10)
Met de verschillende benaderingen is al veel resultaat bereikt. Het aantal jonge kinderen met xerophthalmia (blindheid) is de laatste 20 jaar met tweederde afgenomen. (10)
De opname van Vitamine A uit voedsel hangt af van de algemene staat van (onder)voeding. Zo is vitamine A vetoplosbaar, en het wordt alleen opgenomen als er vet aanwezig is.
Het is duidelijk dat er beta caroteen in het endosperm (het binnenste deel van de korrel met het witte zetmeel) zit, maar het is niet duidelijk of het door het menselijk lichaam kan worden opgenomen (9, maart 2000).
[De Rural Advancement Foundation International prefereert strategieën die de biodiversiteit bevorderen, terwijl Golden Rice monoculturen en genetische uniformiteit in de hand werkt (4).
Potrykos’ and Beyer’s teams namen pas contact op met international instituten met ervaring met vitamine A tekort, zoals UNICEF, FAO en de WHO, nadat het project al flink op gang was (9).
Er zijn al tientallen rijstrassen met vitamine A. In het zuiden India is er bijvoorbeeld rode rijst met vitamine A in het vliesje. (1)
De gebruikte rijstsort is een laboratorium variant van japonica rijst (Taipei 309, aangepast aan het gematigde Europese klimaat in plaats van dat van tropische gebieden). De betacartoeen behandeling moet nog worden overgezet naar indica varieteiten. Het is duidelijk dat de rijstinstituten die dit gaan uitvoeren gaan kiezen voor rassen met een hoge opbrengst, die dus in de betere milieus met goede irrigatie. Het gaat zeker niet om rijst voor de meer duurzame, low-input vormen van landbouw (9).
Er wordt gewerkt aan het kruisen van deze rijst met een rijst die rijk is aan ijzer (9).
In maart 2000 waren er maar een paar handenvol van deze rijst ontwikkeld.
Betacaroteen wordt gemaakt uit geranyl geranyl difosfaat (GGDP), dat normaal gesproken wordt gebruikt voor de aanmaak van het giberelline - groeihormonen en enkele andere secondaire metabolieten. Bij proeven bleek geen afwijking in de kieming en zaailing ontwikkeling (9).
Pedring
Pangan, een boer in Calauan op de Filippijnen, weet nog goed dat het IRRI, een
groot rijstinstituut, de zogenaamde "miracle rice" (IR-8) introduceerde.
”We plantten IR-8 en gooiden onze traditionele zaden weg. De eerste oogst was goed, maar daarna oogstten
we bijna niets.” IR-8 veroorzaakte verbreding van de dodelijke
plaag van een schadelijk insect dat de eveneens dodelijke rijstziekte tungo
verspreidt. (email GM Rice Tests Alarm Philippine Farmers/etc ,
LOS BANOS, Laguna, Philippines, August 17, 2000 (ENS)).
De middelen om meer dan een miljoen kinderen per jaar te redden bestaan- en dat zonder gentechnologie. Maar bij de G-8 bijeenkomst in Okinawa, zomer 2000, werden een aantal zeer concrete voorstellen om armoede in ontwikkelingslanden aan te pakken afgeschoten door de grote geïndustrialiseerde landen (3).
Tegelijkertijd worden er miljoenen uitgegeven aan deze rijst.
Deze promotie verdoezelt de echte problemen: armoede, controle over bronnen, en is gericht op een snelle acceptatie van gentech gewassen in ontwikkelingslanden. “De belangrijkste reden waarom wij tegen gentech rijst zijn” zegt BIOTHAI, “is vanwege de controle. Kleine boeren in de Derde Wereld kunnen geen voedselzekerheid bereiken als transnationale corporaties deze technologieën beheersen en gentech zaad weggeven zoals anderen voedselhulp geven. Het werkt niet, het helpt de boeren niet” (8).
Zoals Day-cha Siripat van het Alternative Agriculture Network in Thailand zei: “De armen hebben geen vitamine A rijst nodig. Ze hebben vitamine ‘L’ nodig, dat is vitamine Land. En ze hebben vitamine G nodig, dat is vitamine Geld. Ondervoeding is een probleem van armoede, niet van technologie” (8).
De publieke opinie in Europa en Amerika wordt steeds kritischer over genetisch gemanipuleerd voedsel. Zouden Afrikanen en Aziaten het dan wel willen?
Er is felle kritiek op de veiligheid van gentech producten. Bij de eerste generatie gentechgewassen lagen de voordelen alleen aan de kant van de producent (zoals tomaten die langer ‘vers’ blijven, gewassen die resistent zijn tegen bestrijdingsmiddelen en hogere opbrengsten - die niet zo hoog zouden worden als verwacht - zie het informatievel over landbouw).
Het publiek zag geen voordelen. Gentech producten werden en worden getroffen door boycots en invoerbeperkingen.
Daarom hebben PR bureaus bedacht dat het goed zou zijn een tweede generatie
Gentechgewassen te maken, waarbij er ofwel duidelijke voordelen voor de consument zouden zijn ofwel het Wereldvoedselprobleem zou worden aangepakt.
Golden Rice past precies in wat de bedrijven nodig hebben: een product dat voordelen heeft voor de consument (de z.g. tweede generatie gentech producten), een product dat niet op winst uitloopt, een product dat helpt met het wereldvoedselprobleem. Dat het geel wordt door het bèta caroteen is ideaal; het is goud. En wie kan er tegen het oplossen van het wereldvoedselprobleem zijn?
Maar de nadelen en risico’s van gentech producten zijn in de tweede generatie net zo groot als eerst (zie het informatievel daarover).
Lees in Golden Rice" Could Combat Third World Malnutrition (7) hoe copywriter Dennis Avery schrijft dat activisten de wereld geen vooruitgang gunnen.
Dr. Mae-Wan Ho van het Institute of Science and Society zegt dat Golden Rice niet stabiel is (5). Het is gemaakt van een combinatie van genetisch materiaal uit bacteriën en virussen die horen bij plantenziekten, zoals promotors van het bloemkool-mozaïekvirus (CaMV). Ho is bang dat deze zich kunnen verspreiden door kruisbestuiving of genoverdracht en grote gevolgen kan hebben op de gezondheid en biodiversiteit. Ook zitten er delen uit van gewassen die nu niet als voeding gebruikt worden. De instabiliteit van de ingebouwde genen kan betekenen dat de gewenste ingebouwde eigenschappen er over een aantal generaties niet meer in zitten.
In de wereld van de genetische gewasveredeling is het gebruikelijk om technieken en gewassen te beschermen met patenten (zie het informatievel patenten). Aan de verschillende genen die gebruikt worden voor Golden Rice zitten 70 patenten (1)!
Die patenten liggen bij verschillende bedrijven.
Rijst met vitamine A is uitgevonden door prof Ingo Potrykus (Swiss Federal Institute of Technology in Zurich) en prof Peter Beyer (University of Freiburg (D)). Zij hebben al eerder aangegeven hun aandeel in het intellectueel eigendomsrecht gratis beschikbaar te stellen aan arme boeren (1).
Biotechnologie bedrijf AstraZeneca wil de rijst beschikbaar stellen aan boeren die minder verdienen dan 10.000 USD per jaar. Ze willen het wel mogen verkopen in rijkere landen.
De vraag is hoe gul dit aanbod is. Mag er rijst uit de oogst bewaard mag worden voor herplanten (zie het informatievel over boerenrechten)?
Monsanto, die een PR blunders maakte bij de introductie van de Roundup Ready Soja in de jaren negentig(?), gaf begin augustus 2000 aan dat ze gratis licenties zal verstrekken op een gensequentie in Golden Rice waar zij patent op heeft.
Monsanto volgt hiermee het advies van juli van dit jaar van een zevental
wetenschappelijke academies; hierin wordt erop aangedrongen dat bedrijven licenties vrijgeven voor toepassingen in ontwikkelingslanden. Er is momenteel wereldwijd grote druk op biotech-bedrijven om maatschappelijke betrokkenheid te laten zien. Monsanto's actie lijkt hier prima in te passen. Het ligt in de verwachting dat ook andere bedrijven zullen volgen.
Het is echter onduidelijk of de rijst nu patentvrij is (4).
Golden Rice is niet het wondermiddel dat het claimt te zijn. Er zijn andere, duurzamere oplossingen, die zich al bewezen hebben.
Gouden rijst is erg bruikbaar om het imago van genetisch gemanipuleerde landbouwgewassen op te poetsen en de indruk te wekken dat gentechnologie de oplossing is van het wereldvoedselprobleem. Dit is niet terecht.
Het is vreemd dat er 100 miljoen US dollar (1) (Mae Wan Ho) [!2.6 million volgens Times) ]wordt uitgegeven aan een oplossing die helemaal niet nodig blijkt te zijn. En dan zijn de veiligheidsonderzoeken nog niet eens meegerekend?.
Florianne Koechlin, Blueridge-Institute ; www.blauen-institut.ch
www.rice-research.org, Monsanto's kennis over het rijstgenoom.
Datum 26-10-2000
| Top | Sub-menu | Hoofdmenu. |