Gentechnologie onder controle?

"This technology is being promoted, in the face of concerns by respectable scientists and in the face of data to the contrary, by the very agencies which are supposed to be protecting human health and the environment. The bottom line in my view is that we are confronted with the most powerful technology the world has ever known, and it is being rapidly deployed with almost no thought whatsoever to its consequences."
Dr Suzanne Wuerthele, US Environmental Protection Agency (EPA) toxicologist.
(meer wetenschappers geciteerd op NGIN)

In een paar decennia is er heel veel ontdekt in de genetica (erfelijkheidsleer). Maar de techniek van het manipuleren is nog grof (zie de 'spoedcursus genetische manipulatie'). Bedrijven pretenderen dat genetische manipulatie een nauwkeurige techniek is waarin men alles onder controle heeft.

Is dat wel zo?
Wij vinden een techniek met zo veel missers niet nauwkeurig. Wij zien toepassingen waarvan de gevolgen voor de omgeving niet goed getest kunnen worden. Wij zien allergietesten waar medici aanmerkingen op hebben. Wij zien dat niet-gentech boeren financieel opdraaien voor de genetische vervuiling.

Oordeelt u zelf over de risico's. Wij hebben een selectie gemaakt van de berichten die we via diverse kanalen binnenkrijgen. Omdat wij niet genoeg mankracht hebben om alle bronnen na te gaan zetten wij bij het bericht waar wij het gevonden hebben, zodat u zelf kunt beoordelen of u de bron betrouwbaar vindt.

Onnauwkeurigheden en fouten bij de manipulatie
De technieken om te manipuleren zijn ronduit onnauwkeurig. Een gen wordt op goed geluk de celkern in gebracht, waarbij het bij elke poging op een andere plek terecht komt. Vaak slaagt veel minder dan een procent van alle pogingen om een nieuw gen in te brengen. Onder die planten zijn er met afwijkingen aan het bestaande genenpakket. De planten met zichtbare afwijkingen worden weggeselecteerd, en men hoopt dat er aan de gemanipuleerde planten waar niet direct iets aan te zien is, verder niets mankeert.

De onverwachte bijwerkingen van het aanbrengen van een verandering in de genen worden pleiotrope effecten genoemd. Dus als men een gen heeft ingebracht met een gewenste eigenschap heeft, kan het gemanipuleerde organisme ook op een andere manier veranderen.
Pleiotrope effecten zijn altijd onverwacht en daardoor niet voorspelbaar. Het kan zijn dat een ingebracht enzym ook een andere stof aanmaakt, waarbij het duidelijkste en onschuldigste voorbeeld de bacterie is die onverwacht de kleurstof indigo aanmaakt. Voor veel meer economische schade zorgde de katoen die zijn bolletjes liet vallen.

• spoedcursus genetische manipulatie
• de extra gensequenties in de soja van Monsanto (Science), die in Nederland in veel producten zit, maken messenger DNA (mondelinge mededeling RIKILT)
• bekend gemaakte praktijkvoorbeelden van onverwachte gevolgen van ingebrachte genen (pleiotropische effecten, positie effecten en gene silencing). Bij een derde van alle planten die gemodificeerd zijn wordt al snel een pleiotroop effect waargenomen. En dat geldt dan voor de direct waarneembare effecten. De hier genoemde voorbeelden werden vaak pas waargenomen in het veld.

Gevolgen voor het milieu
"An ecosystem, you can always intervene and change something in it, but there's no way of knowing what all the downstream effects will be or how it might affect the environment. We have such a miserably poor understanding of how the organism develops from its DNA that I would be surprised if we don't get one rude shock after another." Professor Richard Lewontin, professor of genetics, Harvard University.

Bij de volgende stap, het in het milieu brengen van de planten, ontbreekt een duidelijk beordelingskader. Hoe bepaal je of de invloed van een plant op zijn omgeving aanvaardbaar is? Wat gebeurd er als landbouwplanten zich beter kunnen handhaven in het wild?

• milieurisico's: voorbeelden van negatieve bijwerkingen veroorzaakt door een specifieke toepassing, waar bij de toelatingsprocedure meer rekening gehouden zou moeten worden dan nu het geval is.

GMO stuifmeel niet in toom te houden
De gemanipuleerde gewassen kunnen hun genen gemakkelijk verspreiden. Er wordt wel geexperimenteerd met brede zones, of met een soort schermen rond het veld, maar die werken niet goed; het stuifmeel stuift verder.
De consequentie hiervan is dat de gewone gewassen ook bestoven worden met gentech materiaal.
In 2000 waren het nog incidenten, met partijen koolzaad en katoen. Maar in 2001 komen er continu berichten binnen over vervuild zaad, met name over maïs. De Italiaanse minister van landbouw overwoog in maart 2001 om Monsanto de vergunning af te nemen vanwege vervuild soja en maiszaad. Greenpeace trof ook weer vervuild zaaigoed aan in Europa (eind april 2001).
Ook in Ierland werd in 19 van de 26 monsters van maisproducten sporen van (toegelaten) gentech producten gevonden (mei 2001).
In verband met protesten heeft de Britse regering in mei 2001 besloten veldproeven met mais te verbieden.

Verder lezen:

Economische schade voor biologische boeren
Biologische boeren moeten gentechvrije goederen leveren. Ze komen hierdoor in de problemen. Zo besteedt een boer uit Nebraska (USA) $1500 om zijn mais, ter waarde van $4000 te testen op genetische vervuiling. Een biologische boer uit Minnesota moest zijn oogst op de gangbare markt verkopen, wat hem $2000 kostte. De Biologische vereniging in Australië zegt dat ze geen biologische producten meer kan krijgen uit de VS die vrij zijn van gemanipuleerde genen. Ook het Nederlandse Platform Biologica liet hier ook een persbericht over uitgaan.

Overwaaiende genen: toch patentrechten betalen
Omdat er rechten op de manipulatie liggen, heeft dit vergaande gevolgen voor boeren. Boer Percy Schmeiser (1 2 3 4) uit Canada is begin 2001 al veroordeeld tot betaling van $85.000 voor gemanipuleerde genen die volgens hem van een veld naast hem op zijn veld terecht gekomen zijn. De rechter vond het niet relevant of de boer ook profijt had getrokken van het gen.
Deze uitspraak kan verstrekkende gevolgen hebben!

Daarom roepen verschillende groepen (waaronder niet de biologische boeren, eerder de pro-gentech mensen) dat er een andere norm moet komen. Zo zou een zekere hoeveelheid genetisch vervuild materiaal toegelaten moeten worden. Ook minister Brinkhorst van landbouw heeft dit gezegd. Maar hoe moet je die norm dan instellen? Want als je nu 1 procent toelaat, dan moet je binnen een paar jaar die norm bijstellen. Wat stelt de gentechvrij verklaring dan nog voor?
Organic crop certifiers decry transgenic contamination

Paranoia?
Genetic Food Alert denkt zelfs dat hier een strategie achter zit, die bestaat uit drie stappen: 1) zorgen voor veel genetische vervuiling van zaaizaad, 2) de gentechvrij etikettering ter discussie stellen omdat 100% gentechvrij niet meer kan, en 3) verplichte etikettering van gentech producten ter discussie stellen omdat toch al alles vervuild is. Paranoia of zou het echt waar zijn?

Voedselveiligheid
Dan komt een plant op je bord te liggen. Is de test daarvan veilig? (hiervoor verwijzen we graag naar de site van Greenpeace).

Eén verwijzing: de net in de EU toegelaten T25 maïs wordt aangevochten door Friends of the Earth omdat het erg verschilde van de oorspronkelijke maïs en bij een voedselproef opvallend veel kuikens doodgingen (persbericht 26 april 2001).

Gebrek aan controle
De kansen voor verspreiding van ingebrachte genen betekenen dat een goede controle nodig is, met name bij proefvelden. Dit is moeilijk te regelen, maar als het eenmaal mis gaat dan is het erg moeilijk om de zaken terug te draaien. In 2000 is voor miljoenen mais teruggekocht die besmet was met het Cry9c eiwit (zie: het Starlink incident). Ondanks al die kosten was het in 2001 duidelijk dat het heel moeilijk zou worden aan niet met GMO's besmet mais-zaad te komen.

• Onverantwoord beheer van GMO's
  Het verbouwen van GMO's vraagt een zeker verantwoordelijkheidsbesef omdat er mogelijk gevolgen zijn voor het milieu die zeer moeilijk terug te draaien zijn.
  
• Niet toegelaten genen toch in de supermarkt
  Er worden GMO's verbouwd die in geen land of alleen in een paar landen worden toegelaten. Toch worden deze niet toegelaten gewassen teruggevonden bij proeven in de supermarkt. Dit komt alleen naar buiten als milieugroepen dit onderzoek doen. De Nederlandse Keuringsdienst van waren zal dit niet bekend maken.
• onzorgvuldig beheer van GMO zaad
  

Toelating nog niet verantwoord
Het is met de huidige ervaringen niet verantwoord om GMO's in het milieu te brengen.
Grofweg kun je problemen met transgene toepassingen verdelen in die waarbij onverwachts iets gebeurd doordat er door de ingreep niet alleen het beoogde resultaat wordt bereikt maar dat er extra effecten optreden, en toepassingen waarbij het beoogde doel uit ecologisch, maatschappelijk of andere overweging ongewenst is.
Op dit moment wordt vooral gekeken naar puur technische aspecten.

• groot gebrek aan kennis