De geschiedenis van de Octrooirichtlijn

 

Op deze pagina: * het begon in Amerika * Europa volgde * maar de EU landen volgen niet * Nederland gaat zelfs in beroep * actuele stand van zaken * TRIPS

Tot ca 1970 konden eigenlijk alleen maar mechanische uitvindingen en chemische processen gepatenteerd worden. Patenten op planten en dieren bestonden niet, en zijn uitdrukkelijk uitgesloten in de Nederlandse Rijksoctrooiwet.

Maar in 1970 werd er in de VS een patent aangevraagd op een genetisch gemanipuleerde bacterie die aardolie kon afbreken. Er werd tien jaar over gebakkeleid of patent op iets levends mogelijk was. Uiteindelijk stemde het Hooggerechtshof van de VS met een nipte meerderheid van 5 tegen 4 voor een patent. Daarmee was een precedent geschapen en sindsdien zijn er in de VS patenten gegeven op bacteriën, planten, dieren en menselijke cellen.
    - maart 2001 wordt dit toch aangevochten in de VS (NY Times)

Planten en dieren konden vanaf dat moment als uitvinidnig beshcouwd worden, als er een nieuwe technologische ingreep aan te pas was gekomen.
Dit was het begin van het gebruik van Patenten op Leven voor gentech 'vindingen'. Genetische manipulatie technieken geven volgens de redenering de inventieve stap die nodig is om een patent te krijgen en staat daarom patent op leven toe. Door patenten kunnen bedrijven de concurrentie beperken en controle over de techniek houden. Als er geen patenten op leven waren, zouden bedrijven niet zo voor genetische manipulatie zijn. De combinatie van genetische manipulatie met patenten maakt het mogelijk datbedrijven ver-reikende monoplistische controle krijgen over voedsel en medicijnen - een ongelimiteerde bron voor winst.

"Het bezitten van een patent op een levend ding is niet zoiets als het bezitten van een koe, een hond of een appelboom. Het is een veel verder gaande vorm van bezit. Het verschil is zoiets als het verschil tussen het bezitten van een meer en het bezitten van de chemische formule van water. Een patenthouder op de chemische formule voor water zou het recht hebben om niet alleen te beslissen wie er toegang heeft tot een bepaald meer, maar op al het water, en op het gebruik van de chemische formule voor welk doel dan ook."
(The Ownership of Life: When patents and values clash - by Martin Teitel and Hope Shand, June 1997)

De kans om deze uitbreiding van het patentrecht ook internationaal door te voeren kwam met de zogenaamde Uruguay ronde van de GATT handelsovereenkomst. Daaruit kwam een overeenkomst onder de naam TRIPs (Trade Related aspects of Intellectual Property rights Agreement), dat deel uitmaakt van de Wereld Handels Organisatie (WTO). Hierin wordt bepaald dat patenten mogelijk moeten zijn op elk gebied van de technologie. Er kwam een sterk verzet tegen deze materialistische benadering vanuit ontwikkelingslanden, maar in deze tijd waarin economische macht het bereik en effect van internationale regels bepaalt, was artikel 27(3)b het beste dat ze er nog uit konden halen. Met dat artikel kunnen landen planten, dieren en essentiele biologische processen onder bepaalde voorwaarden uitsluiten van patenteerbaarheid, mits er een ander ('sui generis') beschermingssysteem voor ingesteld werd. Veel landen zouden zo'n systeem willen gebruiken het om hun biodiversiteit (de inheemse planten en dieren) te beschermen tegen multinationale ondernemingen.

De Europese Unie volgt
In de Europese Unie ging het wat minder makkelijk. In 1988 stelde de Europese Commissie voor het eerst voor om de Europese patentenwetten te harmoniseren door middel van de EU richtlijn voor de wettelijke bescherming van biotechnologische uitvindingen (kortweg bekend als de octrooirichtlijn). Dit voorstel strandde in hevige discussies over de patenteerbaarheid van leven.

Gedurende deze processen praatte het Europarlement nog over de eerste versie van de octrooirichtlijn. Uiteindelijk werd het wetsvoorstel in 1995 verworpen omdat het parlement het voorstel geen voorzieningen bevatte omtrent de ethische aspecten van de patentering van levend materiaal.

Lobby
Dat was een tegenvaller voor de gentech industrie. Voordeel van een richtlijn op EU niveau is dat de wetgeving voor patenten straks in alle landen hetzelfde is, zodat het patent maar één keer door de procedure hoeft. De economische belangen waren zo groot dat de Europese Commissie nog hetzelfde jaar met een nieuw voorstel kwam, dat niet wezenlijk verschilde van het eerste. In deze tweede versie van de octrooirichtlijn was plaats voor patenten op planten, dieren, planten- en dierenrassen, cellen en weefsel, DNA-sequenties en in bepaalde gevallen zelfs menselijke embryo's.

Het Europarlement was te overtuigen. Daarom werd bij elke gelegenheid gehamerd op de medische voordelen. De sterke maar misleidende slogan was 'No Patents - No Cure'. Ze deinsden er niet voor terug om mensen in rolstoelen te laten demonstreren. De lobbyers beweerden dat ze spraken namens patiëntenorganisaties. Later pas bleek dat ze helemaal geen mandaat van de patientenorganisaties hadden en betaald werden door de farmaceutische industrie.
Deze onfrisse tactiek had echter wel succes. In mei 1998 name het Europarlement de richtlijn aan.
Hiermee negeerden ze de zorgen uit vele hoeken van de samenleving, en iedereen die ze zouden moeten vertegenwoordigen. Een breed scala aan burger-organisaties en professionele organisaties, milieugroepen, dierenrechtenorganisaties, medische associaties en associaties van doctoren, boerenvertegenwoordigers, planten- en dierenkwekers, kerken en religieuze organisaties, ontwikkelingssamenwerkers, zuidelijke landen en vele anderen hadden duidelijk en herhaaldelijk aangegeven dat ze niet tevreden waren met de richtlijn en tegen patenten op leven waren. Uiteindelijk kozen 12 van de 15 landen de kant van de industrie. Alleen Nederland stemde tegen, Italië en België onthielden zich van stemming.

Er is nog steeds veel verzet
Alle landen in de Europese Unie en in de Europese Ruimte moeten deze Octrooirichtlijn (EU 98/44) in hun nationale wetgeving opnemen. De richtlijn had al in juli 2000 in alle nationale wetgevingen opgenomen moeten zijn. Maar de parlementen verzetten zich, net als maatschappelijke groepen. Daar zijn verschilllende redenen voor.

Nederland's beroep afgewezen
In 1998 is de regering van Nederland op aandringen van de Tweede Kamer in beroep gegaan tegen de richtlijn bij het Europese Hof van Justitie in Luxemburg, om een aantal redenen die u kunt lezen in de juridische stukken. Het zijn niet alle redenen die er bestaan tegen de richtlijn, want bij een beroep mogen alleen nieuwe redenen gebruikt worden.
Het beroep werd gesteund door Noorwegen, dat als lid van de 'Europese Ruimte' de richtlijn ook moet uitvoeren, en Italie.

Lopende de beroepszaak wilde de Tweede Kamer de richtlijn niet implementeren (implementatie=het uitvoeren van de richtlijn door de regelgeving op te nemen in hun nationale wetgeving), ook al verliep hiermee de deadline voor implementatie die was gesteld op 31 juli 2000. Ook Oostenrijk wachtte hierop.

Voor juristen: het nummer van deze zaak is (C-377/98; OJ 98/C378/23, 5.12.1998).

Meer over het beroep:

De Tweede Kamer wilde de implementatie van de octrooirichtlijn niet bespreken voor de uitspraak in de beroepszaak. De verwachting is dat de uitspraak spoedig zal leiden tot een nieuw kamerdebat.

Stand van zaken Octrooirichtlijn in Nederland

Slechts een paar landen hebben de deadline gehaald, en in maart 2001 is de wet nog maar in 4 of 5 van de 15 EU landen geïmplementeerd.

26 mei 2000		Gezamenlijke brief aan Tweede Kamer over wijziging octrooiwet (NL). Bij de eerste plenaire bespreking van het wetsvoorstel in de Tweede Kamer. Ondertekend door 22 Nederlandse maatschappelijke organisaties.
		Engelse versie van de bovengenoemde brief (UK). Ondertekend door 28 internationale organisaties.
29 juni 2000		Raad van Europa wil moratorium op patenten op leven (NL) Op 29 juni 2000 heeft het parlement van de Raad van Europa een resolutie aangenomen waarin lidlanden wordt opgeroepen een moratorium in te stellen op patenten op leven.
aug. 2000		NPG Patentenpersbericht over patenten op leven
13 dec. 2000		German parliament step closer on rejecting 98/44/EC.(UK) Two recent decisions from the German Parliament move Germany a major Step closer to reject implementation of EU-Patents Directive 98/44/EC !!
2 okt. 2000		Negatief advies van de Raad van State van het Koninkrijk over de amendementen die de Tweede Kamer wilde maken op de Octrooirichtlijn
		Voor vervolgdebatten over de implementatie van de Octrooirichtlijn wachtte de kamer op de uitspraak in de beroepszaak.

TRIPS

Ook het TRIPS verdrag is omstreden. Een groep Afrikaanse landen heeft voorgesteld om radicale veranderingen aan te brengen in dit verdra. Hun voornaamste eis is de uitsluiting van planten, dieren en micro organismen van patenteerbaarheid.

Op 3 maart 2001 neemt het Europees Parlement een resolutie aan waarin ze oproept tot opnieuw onderhandelen van internationale verdragen van het WTO waaronder TRIPS, omdat het parlement niet wil dat via het TRIPS patenten genomen kunnen worden op planten, dieren, micro organismen, en (micro) biologische processen.